ÖZGÜN BİR KİTAP: ATATÜRK (ENTELEKTÜEL BİYOGRAFİ)

M. şükrü Hanioğlu’nun Atatürk -Entelektüel biyograf, hiç kuşkusuz son yılların en ilgiye değer Atatürk konulu çalışmadır. ABD Princeton Yakın Doğu Çalışmaları ve Tarih Bölümleri öğretim üyesi Hanioğlu, Cumhuriyet’in 100. Yıl Kutlamaları nedeniyle Türkiye’ye gelmiş ve iki televizyon kanalında konu ile ilgili iki programa konuk olmuş ve Atatürk’le ilgili tespitleri büyük ilgi görmüştü. Atatürk, Entelektüel Biyografi adlı büyük boy tam 24+1.000 sayfalık kitabı 2023 yılının Eylül ve kasım aylarında peş peşe iki baskı yapmıştı.

Hanioğlu’nun temel tezi, herkes gibi Atatürk’ün de çağının bir ürünü olduğu. Bu nedenle Atatürk’ü çevreleyen dünyayı sanlatmak için onun doğduğu ve çocukluğunun geçtiği Selanik’in 19. yüzyıldaki siyasi ve kültürel yapısını anlatmakla işe başlıyor. Atatürk’ün gençliğinde Batı’da ve Osmanlı aydınlarında egemen olan pozitivizme güçlü bir vurgu yapıyor ve İttihat ve Terakki ile Atatürk’ün ilişkisini etraflıca ele alıyor. Ona göre Atatürk’ün kişiliği İkinci Meşrutiyet yıllarına kadar oluşmuş ve bu temel yapı sonuna kadar değişmemiştir. Atatürk rol alığı Birinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı, Erken Cumhuriyet ve Tek Parti sisteminin kurulduğu 1930’lu yıllarda şu üç ana görüşünü değiştirmemiştir. Pozitivizm (Bilimcilik), Garpçılık, Milliyetçilik. Toplumun evrimi ve yeni okumalarla bu görüşlerini derinleştirmiştir. O daima bir lider olma çabası içindedir. Bu nedenle Kurtuluş Savaşı’nda bir İslam milliyetçisi olarak görülmekten (ait olmadığı yerde bulunmaktan) çekinmemiştir.

AYDINLARIN ACINACAK HALİ

Atatürk’ün 1930’lu yıllarda bütün uygarlıkların Orta Asya'dan Türkler tarafından dünyaya yayıldığı Türk Tarih Tezi ve ve bütün dillerin de Türkçeden doğduğu (Güneş Dil Teorisi) görüşlerini ortaya attığı zaman, gerek onun görevlendirmesi ve gerek kendiliklerinden bu tezleri doğrulamak için gece gündüz çalışan, kurultaylarda tebliğler sunan sofra erkanı aydınlar vardı. Ne kadar ilginçtir ki, Atatürk’ün 1938’de ölümünden sonra bu görüşlerle ilgili yayınlar şıp diye kesilmiştir. Çünkü, bu tezleri Atatürk’ün sağlığında savunmuş birinin dediği gibi “Güneş” ölünce teorisi de kalmamıştır. Bugün Cumhuriyet dönemi edebiyatının önde gelen bazı adlarının Atatürk’ün sağlığında onun nasıl ilahlaştırdıklarıı görünce Türkiye’nin yüz yılda yetiştirdiği insanın niteliğine de üzülmemek gerekir. Bu öyle düşündürücüdür ki, Atatürk hakkında on binlerce kitap yazılmış olduğu halde onun entelektüel biyografini yazmak ölümünden 85 yıl sonra mümkün olabilmiştir. (Hanioğlu 2011’da İngilizce daha kısa bir biyografi yayımlamış.)

HER DÖNEMİN VE HER HAREKETİN ATATÜRK’Ü FARKLI

Resmî tarih, her dönemde yeni bir Atatürk portresi çizerek toplumun ve gençliğin önüne çıkarmıştır. Cumhuriyet döneminin Atatürk’ü, Türkiye’nin tek kurtarıcısı, yaratıcı, dünyada benzeri olmayan bir dâhidir. (Bu görüş resmiyette değilse de bazı çevreler tarafından aynen savunuluyor.) Demokrat Parti, Amerika ile uyum halinde demokrat bir Atatürk portresi çizdirmiştir. 1960’lı yılların sol kesiminde Atatürk Lenin’in dostu antiemperyalist bir ulusal kurtuluş lideridir. 12 Eylül generalleri, ondan Kenan Evren’inki heykellere yansıyan tunç yüzlü, korkutucu Türk-İslam sentezcisi bir önder yaratmışlardır. AKP döneminde camileri ahır yapan,iki ayyaştan biridir. Ne var ki, bu dönemde muhalif yazarların çizdiği Atatürk portresi de bir savunma silahına dönüştürülmüştür. Atatürk İslam’a en büyük faydayı sağlayan, dindar bir insandır. O yalnızca dinî yobazlığa karşıdır. Uyguladığı terk parti rejimine gelince bunu milleti çağdaşlaştırmak için geçici kaydıyla uygulamıştır. Onun özlemi çok partili hayattır...

Hanioğlu, Atatürk’ün sosyalizm ve komünizm hakkındaki tutumuna kısaca değiniyor. Kurtuluş Savaşı yıllarında onları bölerek tasfiye ettiğini, savaştan sonra da sosyalizm için “safsata” dediğini belirtmekle yetiniyor. Uyguladığı ekonomi sistemine ise değinmiyor. Bunu entelektüel biyoğrafi dışında tutmuş olmalı. Atatürk’ün Kadro hareketini dağıtma, CHP’nin neden kurumsallaşmasına izin vermeme nedeni hakkında şimdiye kadar işaret edilmemiş bir yorumla karşılaşıyoruz. Çünkü Atatürk, bir kadronun parçası değil, tek başına parlayan bir yıldız olmayı tercih etmiştir.

Kitap, yer yer eleştiri havası taşımakla birlikte asıl olarak bir aydınlatma, gerçeği kavratma amacındadır. Yazar bugüne kadar yazılmaya cesaret edilmeyeni yazmıştır.

Kitapta yer alan “Kaynakça” bölümünün 79 sayfa tuttuğunu bakarak da yazarın gerçeğe ulaşmak için ne kadar çetin bir yolculuk yapmış olduğunu anlayabiliriz.

(20 Haziran 2024)


BANA ULAŞAN KİTAPLAR

1. İsmet İnönü’nün Seyahatleri, Ahmet Gülen, Ankara-2023, Atatürk Araştırma Merkezi, 618 s.
2. İnönü ve Demokratlar, Ahmet Gülen, İstanbul-2023, Cumhuriyet 100. Yıl Kitaplığı, 276 s.
3. Türk Milliyetçi Hareketi’nin Lideri Başbuğ Atatürk, Yusuf Koç, Ali Koç, 3. baskı, Ankara-2006, Kamu Birlik Hareketi, 264 s.
4. Tarihi Gerçekler Işığında Belgelerle Mustafa Kemal Atatürk, Yusuf Koç, Al, Koç, Ankara-2004, Kamu Birlik Harareti, 328 s.
5. Duvarın Dibinde -Fatsa, roman, Faruk Demirel, Ankara-2023, Buluntu Yayınları, 320 s.
6. Serpintiler-Üçe Üç mü, Amerika mı? Ali Rıza Kafalı, (Derleyen: Hızır Haşim Kaya) İstanbul-2023, Siyah-Beyaz, 183 s.
7. Kim Kime Dum Duma, Kendi Payıma, Musa Dinç, Ankara-2022, 40 Kitap, 147 s.
8. Aşkın Mitolojik Halleri, Turgay Mutlu, şiir, Renk Ofset-2023, 112 s.
9. Mustafa Kemal Atatürk ve Yunus Nadi, Kurtuluşun Lideri ve Gazetecisi, Mehmet Emin Elmacı, İstanbul-2021, Cumhuriyet Kitapları, 192 s.
10. Sahipsiz Dalgalar, Hakan Demirbaş, İstanbul-2023, Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 207 s.
11. Yeni Bir Şey Yok, Sinan Kaban, şiir, İstanbul-2024, artshop, 64 s.
12. 2023 Gargalak Şiir Seçkisi, 48 s.
13. 14. Türkiye Muallimler Birliği, Yunus Postu, Ankara-2022, Türk Tarih Kurumu, 467 s.
15. Tıngı, Mustafa Gazalcı, öykü, İstanbul-2024, Edebiyat Öykü Yayınları, 144 s.
16. Iğdır Halk Kültürü (İnançlarıyla, Gelenekleriyle, Ritüelleriyle), Aşiret Boran Şen, Ankara-2012, Iğdır Valiliği İl Kültür Müdürlüğü, 191 s.

Zeki Sarıhan