TBMM'de yeni çözüm süreci kapsamında bir komisyon oluşturulmasına ilişkin partiler arası görüşmeler devam ediyor. Kompozisyonu ve zamanlaması hakkında farklı görüşler bulunan komisyonun kurulabilmesi durumunda yeni yasama döneminde çalışmaya başlaması daha yüksek ihtimal olarak değerlendiriliyor.

Yeni çözüm sürecinin başlamasının ardından DEM Parti ve CHP, çalışmaların şeffaf olması gerektiğine ve toplumsal mutabakatın önemine dikkat çekerek komisyon kurulmasını istemişti. Bu talepler doğrultusunda, her iki parti de sürecin sağlıklı yürümesi için geniş bir katılımın ve açık bir iletişimin şart olduğunu vurgulamıştı.

PKK'nın 12 Mayıs'taki fesih kararından sonra MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de 19 Mayıs'ta yaptığı yazılı açıklama ile TBMM'de "Yeni Yüzyılın Terörsüz Türkiye Stratejisi; Milli Birlik ve Dayanışma Komisyonu" kurulması önerisinde bulundu.

TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş da 19 Mayıs'ta Gabar Dağı'nda düzenlenen bir etkinlikte Bahçeli'nin önerisine destek vererek sürecin planlandığı gibi ilerlediğini, PKK'nın silah tesliminden sonra konunun TBMM'de tartışılacağını ve tüm siyasi partilerin sürece katkıda bulunacağını söyledi.

TBMM'deki Çözüm Süreci Komisyonunun Yapısı ve Faaliyetleri

Komisyonun Yapısı

TBMM'de kurulacak çözüm süreci komisyonu hakkında çeşitli görüşler bulunmaktadır. Ancak genel olarak komisyonun yapısı, üye sayısı ve karar alma yöntemi konusunda bazı bilgiler öne çıkmaktadır:

• Komisyon, TBMM'deki diğer komisyonlar gibi yasayla kurulabilecektir.
• Komisyonun kaç üyeden oluşacağına dair net bir bilgi bulunmamakla birlikte, genellikle ihtisas komisyonları en fazla 40 üyeden oluşabilirken, araştırma komisyonları sınırlı sayıda (genelde 15) üye ile ve geçici olarak (3-6 ay) süreyle kurulabilmektedir.
• Özel komisyonlar, TBMM Başkanlığı kararıyla kurulabilecek ve yasal bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmayabilecektir.
• Komisyonun yapısı ve modalitesi siyasi partilerle istişare edilerek belirlenecektir.

Komisyonun Faaliyetleri

Komisyonun faaliyetleri konusunda da çeşitli görüşler ortaya atılmıştır. Ancak genel hatlarıyla şunlar öne çıkmaktadır:

• Görüşmeler ve İstişareler: Komisyon, çözüm süreci kapsamında taraflar arasında görüşmeler ve istişareler yapacak, güven ortamının sağlanması için çaba gösterecektir.
• Silah Bırakma Süreci: Komisyon, PKK'nın silah bırakma sürecini yakından takip edecek ve bu sürecin şeffaf bir şekilde yürütülmesi için gerekli adımları atacaktır.
• Toplumsal Mutabakat: Komisyon, çözüm sürecinin toplum nezdinde kabul görmesi için çalışmalar yapacak, toplumsal mutabakatı sağlamaya yönelik faaliyetlerde bulunacaktır.
• Şeffaflık ve Katılımcılık: Komisyonun çalışmalarının şeffaf ve katılımcı bir şekilde yürütülmesi sağlanacak, sürece geniş bir katılımın olması için gerekli önlemler alınacaktır.

TBMM'deki yeni çözüm süreci komisyonunun, ülkedeki etnik ve siyasi çatışmaların sona erdirilmesi ve kalıcı barışın sağlanması adına önemli bir rol üstlenmesi beklenmektedir. Bu nedenle komisyonun yapısı ve faaliyetleri, sürecin başarısı açısından büyük önem taşımaktadır.

Özel komisyonlar, ihtiyaç duyulduğunda TBMM Başkanlığı kararıyla kurulabilir ve yasayla desteklenebilir. Bu tür komisyonların kurulmasında siyasi partilerle istişare edilerek yapı ve modalite belirlenir. Komisyonun görevleri ve çalışma esasları, taraflar arasında görüşmeler ve istişareler yaparak, silah bırakma sürecini takip ederek, toplumsal mutabakatı sağlamaya çalışarak ve şeffaflıkla katılımcılığı teşvik ederek yürütülecektir.

Komisyon önerisi genel olarak Meclis'teki partiler arasında olumlu karşılanıyor ancak komisyonun yapısı, üye sayısı, karar alma yöntemi ve yasal bağlayıcılığı konusunda farklı görüşler bulunuyor.

TBMM'deki ihtisas komisyonları en fazla 40 üyeden oluşabiliyor. Araştırma komisyonları ise sınırlı sayıda (genelde 15) üye ile ve geçici olarak yani belirli bir zaman dilimi (3-6 ay) için kurulabiliyor.

Bu nedenle çözüm süreci ile ilgili bu tür komisyonlar yerine TBMM Başkanlığı kararıyla özel bir komisyon kurulması gündemde. Bu tür özel komisyonlar yasayla kurulabiliyor.

TBMM Başkanı Kurtulmuş "PKK'nın silah bıraktığının kamuoyu tarafından da bütünüyle görüldükten sonra" TBMM'nin devreye gireceğini kaydetmiş ve komisyonun nasıl olacağının konuşarak ve partilerle tartışarak bulunabileceğini belirtmişti.

Komisyon için yasal bir düzenlemeye ihtiyaç duyulmadığını savunan Kurtulmuş, "Şu anda TBMM'de komisyon nasıl kuruluyorsa bunun için özel bir yasa çıkarmaya gerek olmayabilir. Ama bir modalitesini çalışacağız. Burada siyasi partilerin görüşlerini de farklı kanaatleri de alarak bir istikamet çizeceğiz" demişti.

DEM Parti komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini, Bahçeli'nin de sahip çıkmasının önemli olduğunu söyleyerek komisyon fikrinin ve çözümün merkezinin TBMM olmasını çok önemsediklerini belirtiyorlar.

DEM Parti komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına ise tüm partilerin görüşleri alınarak karar verilmesi gerektiğini düşünüyor ve "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyor.

Bu kapsamda DEM Parti'nin komisyonun yapısına dair somut bir önerisi bu aşamada bulunmuyor ve partiler arasında uzlaşı sağlanmasının daha doğru bir yöntem olacağı görüşü hakim.

Komisyonun "genel demokratikleşme" amacına da hizmet etmesi ve işlevsel olması gerektiğini düşünen DEM Partili yetkililer, çözüm sürecinin ve barışın tüm topluma anlatılabilmesi ve toplumsal mutabakatın alınabilmesinin önemine dikkat çekiyor.

DEM Parti Eş Başkanı Tülay Hatimoğulları, grup konuşmasında belediye başkanlarının, meclis üyelerinin cezaevinde olduğunu hatırlatarak "Demokrasinin olmadığı yerde barış nasıl gelişecek? Toplum bunu soruyor. Bu sorulara yanıt bulmak zorundayız. Hukuk ve demokrasi barış güvercininin iki kanadıdır" diye konuşmuştu.

Görüş aldığı DEM Parti yetkilileri, komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini ve Bahçeli'nin de sahip çıkmasının önemli olduğunu söyleyerek komisyon fikrinin ve çözümün merkezinin TBMM olmasını çok önemsediklerini belirtiyorlar. DEM Parti, komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına ise tüm partilerin görüşleri alınarak karar verilmesi gerektiğini düşünüyor ve "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyor. Bu kapsamda DEM Parti'nin komisyonun yapısına dair somut bir önerisi bu aşamada bulunmuyor ve partiler arasında uzlaşı sağlanmasının daha doğru bir yöntem olacağı görüşü hakim. Komisyonun "genel demokratikleşme" amacına da hizmet etmesi ve işlevsel olması gerektiğini düşünen DEM Partili yetkililer, çözüm sürecinin ve barışın tüm topluma anlatılabilmesi ve toplumsal mutabakatın alınabilmesinin önemine dikkat çekiyor. DEM Parti Eş Başkanı Tülay Hatimoğulları, grup konuşmasında belediye başkanlarının, meclis üyelerinin cezaevinde olduğunu hatırlatarak "Demokrasinin olmadığı yerde barış nasıl gelişecek? Toplum bunu soruyor. Bu sorulara yanıt bulmak zorundayız. Hukuk ve demokrasi barış güvercininin iki kanadıdır" diye konuşmuştu.

DEM Parti yetkilileri, komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini ve Bahçeli'nin bu öneriye sahip çıkmasının önemli olduğunu vurguluyorlar. Komisyon fikrinin ve çözüm sürecinin merkezinin TBMM olmasının çok büyük bir önem taşıdığını belirtiyorlar. DEM Parti yetkilileri, komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına dair tüm partilerin görüşlerinin alınarak karar verilmesi gerektiğini savunuyor.

DEM Parti yetkilileri, komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini ve Bahçeli'nin bu öneriye sahip çıkmasının önemli olduğunu vurguluyorlar. Komisyon fikrinin ve çözüm sürecinin merkezinin TBMM olmasının çok büyük bir önem taşıdığını belirtiyorlar. DEM Parti yetkilileri, komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına dair tüm partilerin görüşlerinin alınarak karar verilmesi gerektiğini savunuyor ve "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyor.

Bu görüşlerde ortak bir payda bulunarak ilerlenmesi gerektiğini savunan DEM Parti yetkilileri, komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına dair tüm partilerin görüşlerinin alınarak karar verilmesi gerektiğini savunuyor. Bu doğrultuda, "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyorlar. DEM Parti yetkilileri, çözüm sürecinin ve barışın tüm topluma anlatılabilmesi ve toplumsal mutabakatın alınabilmesinin önemine dikkat çekiyorlar.

DEM Parti yetkilileri, komisyon önerisinin ilk olarak Abdullah Öcalan tarafından dile getirildiğini ve Bahçeli'nin bu öneriye sahip çıkmasının önemli olduğunu vurguluyorlar. Komisyon fikrinin ve çözüm sürecinin merkezinin TBMM olmasının çok büyük bir önem taşıdığını belirtiyorlar. DEM Parti yetkilileri, komisyonun yöntemi, içeriği ve çalışma esaslarına dair tüm partilerin görüşlerinin alınarak karar verilmesi gerektiğini savunuyor ve "bütün köşeleri belirlenmiş, her şeyi önceden biçilmiş bir komisyon yerine Kürt sorununa gerçekten çözüm bulabilecek, işlevsel ve amaca uygun bir yapıda" olması gerektiğini vurguluyor.

DEM Parti Eş Başkanı Tülay Hatimoğulları, grup konuşmasında belediye başkanlarının, meclis üyelerinin cezaevinde olduğunu hatırlatarak "Demokrasinin olmadığı yerde barış nasıl gelişecek? Toplum bunu soruyor. Bu sorulara yanıt bulmak zorundayız. Hukuk ve demokrasi barış güvercininin iki kanadıdır" diye konuşmuştu.

Komisyonla İlgili Diğer Düşünceler

DEM Parti'nin komisyon konusundaki görüşleri netleştirilirken, diğer partilerin de bu konuda çeşitli fikirleri bulunmaktadır.

İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi

İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi, TBMM'deki partilerin büyük bir bölümünün aksine, komisyon kurma fikrine ilkesel olarak karşı durmaktadır. Bu iki parti, komisyonun yapısı ve işleyişi konusunda ciddi endişeler taşımaktadır.

Bahçeli'nin Önerisi

MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli, 100 üyeli bir komisyonun 16 siyasi partinin katılımıyla TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş'un liderliğinde, şeffaf ve kapsayıcı bir şekilde çalışmasını önermektedir. Bahçeli, komisyonun kararlarının salt çoğunlukla alınması ve yasa teklifine dönüştürülerek TBMM Genel Kurulu'na sunulması gerektiğini vurgulamaktadır.

AK Parti'nin Görüşü

AK Parti ise Meclis komisyonunun silahların teslimi ve PKK'nın fesih işlemi tamamlandıktan sonra kurulmasından yanadır. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, silahların teslimi için yaz aylarını işaret etmiş ve bu sürecin Milli İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) görevi olacağını belirtmiştir. AKP Genel Başkan Yardımcısı Zafer Sarıkaya, silahların teslim edilmiş olmasının gerektiğini savunarak, bu ortamın oluşmadığı bir durumda TBMM'deki sürecin konuşulamayacağını ifade etmiştir.

Haberin devamında ise; Söz konusu komisyona dair ilkesel olarak İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi dışında TBMM'deki partilerin büyük bölümü olumlu yaklaşırken bu komisyonun yapısı, partilerin kaç üye ile yer alacağı ve kararların nasıl alınacağı gibi hususlarda farklı görüşler var.

CHP'nin Bakışı

CHP, komisyonun kurulmasına ilkesel olarak olumlu bakmakta ve destek vermektedir. Ancak Bahçeli'nin önerdiği kompozisyona itiraz etmektedir. CHP, partilerin eşit temsil edilmesi gerektiğini ve AKP-MHP çoğunluğunun bulunduğu Meclis komisyonlarında muhalefetin görüşlerinin önemsizleştirildiğini vurgulamaktadır. CHP Genel Başkanı Özgür Özel, komisyonun oluşum sürecinde şeffaflık ve kapsayıcılık talep etmektedir. Özel, "Biz bu komisyon fikrinin sahibiyiz, ilk savunucusuyuz, hep savunucusuyuz. Ancak hiçbir lider bu komisyonun nasıl kurulacağını tek başına belirleyemez" diyerek bu konuda net bir tutum ortaya koymaktadır.

Verilen haberi devamında, Bu çeşitli görüşler, komisyonun yapısı ve işleyişi konusundaki farklılıkları yansıtmaktadır. Partiler arasında uzlaşı sağlanması ve tüm tarafların görüşlerinin dikkate alınması, komisyonun başarılı bir şekilde çalışabilmesi için önemlidir.

Komisyonun şeffaf ve kapsayıcı olması gerektiğini savunan Bahçeli, 100 üyeli komisyonun 16 siyasi partinin katılımıyla TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş'un liderliğinde kurulmasını önermişti. Ayrıca, komisyonun kararlarının salt çoğunlukla alınarak yasa teklifine dönüştürülmesi ve TBMM Genel Kurulu'na sunulması gerektiğini de ifade etmişti.

AKP'de ise Meclis komisyonunun silahların teslimi ve PKK'nın fesih işlemi tamamlandıktan sonra kurulması eğilimi var. Silahların teslimi için yaz aylarını işaret eden Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bunun için Milli İstihbarat Teşkilatı'nın (MİT) görevli olacağını belirtmişti.

AKP Genel Başkan Yardımcısı Zafer Sarıkaya da 20 Mayıs'ta NTV'ye yaptığı açıklamada PKK'nın sadece silahları bırakmış olmasının yeterli olmadığını, silahların teslim edilmiş olmasının gerektiğini de belirterek "Silahların herhangi bir şekilde daha gündem oluşturduğu bir ortam içerisinde TBMM'deki sürecin konuşulabilme imkanının olmadığı kanaatindeyim" demişti.

Öte yandan DEM Parti, komisyonun çok fazla zaman geçmeden mümkün olan en kısa sürede kurulmasından yana.

CHP, komisyonun kurulmasına ilkesel olarak olumlu bakmakta ve destek vermektedir. Ancak, Bahçeli'nin önerdiği kompozisyona itiraz etmektedir. CHP, partilerin eşit temsil edilmesi gerektiğini ve AKP-MHP çoğunluğunun bulunduğu Meclis komisyonlarında muhalefetin görüşlerinin önemsizleştirildiğini vurgulamaktadır. Ayrıca, komisyonun oluşum sürecinde şeffaflık ve kapsayıcılık talep etmektedir. CHP Genel Başkanı Özgür Özel, komisyonun kurulma sürecinde hiçbir liderin tek başına karar veremeyeceğini belirtmiştir. Özel, komisyonun sadece TBMM'de temsil edilen partilerden değil, Zafer Partisi ve Büyük Birlik Partisi gibi partileri de kapsaması gerektiğini söylemiştir.

CHP komisyonun kurulmasına ilkesel olarak olumlu bakar ve destek verirken Bahçeli'nin önerdiği kompozisyona dair itirazı var. Partilerin eşit temsil edilmesi gerektiğini düşünen CHP, AKP-MHP çoğunluğunun bulunduğu Meclis komisyonlarında muhalefetin görüşlerinin önemsizleştirildiğini ve bu tür önemli bir sorunun çözümünde eğer toplumsal mutabakat isteniyorsa eski yöntemlerle devam edilmemesi gerektiğini vurguluyor.

CHP Genel Başkanı Özgür Özel, "Biz bu komisyon fikrinin sahibiyiz, ilk savunucusuyuz, hep savunucusuyuz. Ancak hiçbir lider bu komisyonun nasıl kurulacağını tek başına belirleyemez" diyerek, komisyonun oluşum sürecinde şeffaflık ve kapsayıcılık talep etmişti.

Özel daha önceki açıklamalarında ise komisyonun sadece TBMM'de temsil edilen partilerden oluşmaması gerektiğini söyleyerek "Zafer Partisi'nin milletvekili yok. Zafer Partisi'nin de davet edilmesi gerekiyor. Son anketlerde aldıkları oylar belli. Geçen dönem Cumhur İttifakı'nda Büyük Birlik Partisi vardı, onların da davet edilmesi gerekiyor" demişti.

İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi, komisyonun kurulmasına mesafeli yaklaşmaktadır. İYİ Parti Genel Başkanı Müsavat Dervişoğlu, Bahçeli'nin komisyon çağrısına ilişkin olarak, komisyonun Öcalan'ın taleplerini karşılamak için TBMM'nin olumsuzluklara alet edilmesi konusunda sıcak bakmadıklarını belirtmiş ve bu nedenle komisyona katılmayı reddetmiştir.

Yeniden Refah Partisi ise, Genel Başkan Yardımcısı ve Siyasi İşler Başkanı Suat Kılıç'ın yaptığı açıklamada, partisinin önce bilgilendirilmek istediğini ifade etmiştir. Kılıç, Cumhurbaşkanı tarafından bir liderler zirvesi toplanması ve kaygıların giderilmesi şartıyla komisyona katılmayı değerlendirebileceklerini belirtmiştir. Bu koşullar sağlanmadığı sürece, Yeniden Refah Partisi'nin 100 kişilik komisyonda yer almasının söz konusu olmadığını açıklamıştır.

Bu iki parti, komisyonun yapısına ve amaçlarına dair ciddi çekinceleri olduğu için katılım göstermemektedir.

İYİ Parti ve Yeniden Refah Partisi ise şu ana kadar net olarak komisyona katılmayacaklarını açıklayan iki parti. Yeniden Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve Siyasi İşler Başkanı Suat Kılıç, partisinin MYK toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada önce bilgilendirilmek istediklerini söyleyerek, şöyle konuştu:

Yeniden Refah Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve Siyasi İşler Başkanı Suat Kılıç, partisinin MYK toplantısı sonrasında yaptığı açıklamada önce bilgilendirilmek istediklerini söyleyerek, şöyle konuştu:

"Bu ahval ve şerait içerisinde Yeniden Refah Partisi'nin Meclis'te kurulması muhtemel 100 kişilik bir komisyonda yer alması söz konusu olmayacaktır. Sayın Cumhurbaşkanı tarafından bir liderler zirvesi toplanırsa, kaygılar giderilirse, liderler birinci elden, devlet tarafından bilgilendirilirse, Yeniden Refah Partisi de elbette ki bu konudaki konumunu gözden geçirecektir."

DEM Parti ile görüşme yapmayı reddeden İYİ Parti'nin Genel Başkanı Müsavat Dervişoğlu bugünkü grup toplantısı sonrasında gazetecilerin Bahçeli'nin komisyon çağrısı hakkında "Ortaya yeni atılmış bir şey. Öcalan'ın talep ve beklentilerini karşılamak için TBMM'nin bazı olumsuzluklara alet edilmesine yerinde ve sıcak bakmıyoruz" ifadelerini kullandı.

TBMM'de geçmişte Kürt sorunu, terörle mücadele ve toplumsal barış gibi konulara dair çeşitli komisyonlar kurulmuş ve farklı dönemlerde önemli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu komisyonlardan bazıları aşağıda özetlenmiştir:

Toplumsal Barışı Sağlama ve Terörle Mücadele Komisyonu (1993)

1993 yılında kurulan "Toplumsal Barışı Sağlama ve Terörle Mücadele Komisyonu", 1980'lerden itibaren yoğunlaşan PKK kaynaklı çatışmalar ve Kürt sorununun sosyo-ekonomik boyutlarını ele aldı. Bu komisyon, 15-20 arasında değişen sınırlı üyeyle çalıştı. Komisyonun üyeleri Doğru Yol Partisi (DYP), Anavatan Partisi (ANAP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ve Refah Partisi'nden (RP) oluşmaktaydı.

Güneydoğu Anadolu'daki köy boşaltmaları, zorunlu göç, ekonomik geri kalmışlık ve güvenlik politikalarının etkilerini inceleyen komisyon, bölge illerine ziyaretler düzenledi. Yerel yöneticiler, sivil toplum kuruluşları ve halkla görüşmeler yaparak geniş bir bilgi topladı. Komisyonun çalışmaları sonrası hazırladığı rapor, sorunun sadece güvenlik boyutuyla değil, ekonomik ve sosyal politikalarla çözülmesi gerektiğini vurguluyordu. Ancak raporun önerileri büyük ölçüde uygulanmadı ve çeşitli nedenlerle güvenlik odaklı politikalar ön planda kaldı.

Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Araştırma Komisyonu (2009)

2009 yılında, dönemin açılım süreci kapsamında "Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Araştırma Komisyonu" kuruldu. Bu komisyon, 17 üyeden oluşmaktaydı ve AKP, CHP, MHP ve Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) temsilcileri yer aldı. AKP'nin çoğunlukta olduğu komisyonda, BDP Kürt sorununun kültürel ve siyasi haklar boyutu ile ilgili öneriler getirdi.

Kürtçe yayın, anadilde eğitim ve kültürel haklar gibi konuların gündeme geldiği oturumlar sonucu bir rapor hazırlandı. Raporda diyalog, demokratikleşme ve sosyo-ekonomik kalkınma önerileri sunuldu.

TBMM'de geçmişte Kürt sorunu, terörle mücadele ve toplumsal barış gibi konulara dair çeşitli komisyonlar kurulmuş ve farklı dönemlerde önemli çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu komisyonlardan bazıları aşağıda özetlenmiştir:

Toplumsal Barışı Sağlama ve Terörle Mücadele Komisyonu (1993)

1993 yılında kurulan "Toplumsal Barışı Sağlama ve Terörle Mücadele Komisyonu", 1980'lerden itibaren yoğunlaşan PKK kaynaklı çatışmalar ve Kürt sorununun sosyo-ekonomik boyutlarını ele aldı. Bu komisyon, 15-20 arasında değişen sınırlı üyeyle çalıştı. Komisyonun üyeleri Doğru Yol Partisi (DYP), Anavatan Partisi (ANAP), Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP) ve Refah Partisi'nden (RP) oluşmaktaydı. Güneydoğu Anadolu'daki köy boşaltmaları, zorunlu göç, ekonomik geri kalmışlık ve güvenlik politikalarının etkilerini inceleyen komisyon, bölge illerine ziyaretler düzenledi. Yerel yöneticiler, sivil toplum kuruluşları ve halkla görüşmeler yaparak geniş bir bilgi topladı. Komisyonun çalışmaları sonrası hazırladığı rapor, sorunun sadece güvenlik boyutuyla değil, ekonomik ve sosyal politikalarla çözülmesi gerektiğini vurguluyordu. Ancak raporun önerileri büyük ölçüde uygulanmadı ve çeşitli nedenlerle güvenlik odaklı politikalar ön planda kaldı.

Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Araştırma Komisyonu (2009)

2009 yılında, dönemin açılım süreci kapsamında "Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Araştırma Komisyonu" kuruldu. Bu komisyon, 17 üyeden oluşmaktaydı ve AKP, CHP, MHP ve Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) temsilcileri yer aldı. AKP'nin çoğunlukta olduğu komisyonda, BDP Kürt sorununun kültürel ve siyasi haklar boyutu ile ilgili öneriler getirdi. Kürtçe yayın, anadilde eğitim ve kültürel haklar gibi konuların gündeme geldiği oturumlar sonucu bir rapor hazırlandı. Raporda diyalog, demokratikleşme ve sosyo-ekonomik kalkınma önerileri sunuldu.

2011'de ise yeni anayasa çalışmaları için TBMM'de 12 üyeli "Anayasa Uzlaşma Komisyonu" kuruldu. Bu komisyon doğrudan Kürt sorununa odaklanmasa da Kürt sorununun çözümü için anayasal reform önerileri tartışıldı. Komisyon, anayasal vatandaşlık tanımı, yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve kültürel haklar gibi konuları ele aldı. Komisyon, 2013'te anlaşmazlıklar nedeniyle dağılırken bir rapor da hazırlanmadı.

Aynı yıl yani 2013'te yeni başlatılan çözüm süreç ile "Toplumsal Barış Yollarının Araştırılması ve Çözüm Sürecinin Değerlendirilmesi Amacıyla Meclis Araştırma Komisyonu" kuruldu. 17 üyeli komisyonda Çözüm Süreci'nin ilerlemesi ele alındı, bölgeye ziyaretler yapıldı. Komisyon, 2013'te bir rapor yayımladı. Rapor, diyalog, demokratikleşme ve kültürel hakların tanınmasını önerirken, geçmişteki hak ihlalleriyle yüzleşilmesi gerektiği belirtildi. Ancak Çözüm Süreci 2015'te çöktü.